מה מתרחש?
ראשי
מה מתרחש?
التعليم العالي هو جسر لدمــج الشباب العرب في المجتمع
השכלה גבוהה היא גשר לשילוב צעירים ערבים בחברה
برنامج “رواد” التابع لمجلس التعليم العالي وجمعية “אלומה” يعمل على ربط الشباب من المجتمع العربي بالأكاديمية، بهدف تحقيق نمو اقتصادي واجتماعي وتقليص الفجوات، انطلاقًا من الفهم بأن تشكيل الجيل القادم يمر عبر التعليم العالي.
كشف استطلاع نُشر مؤخرًا من قِبل برنامج “رواد” أن طالبًا واحدًا من كل خمسة طلاب في المجتمع العربي متردد في بدء الدراسة في بداية السنة الأكاديمية بسبب حرب السابع من أكتوبر. بالإضافة إلى ذلك، وبحسب بيانات وزارة المالية التي نُشرت مؤخرًا، فإن ثلث الطلاب العرب يختارون الدراسة في مناطق السلطة الفلسطينية.
نغم أبو خرَفة سمارة، مديرة برنامج “رواد” في جمعية “אלומה”، والتي تعمل على تعزيز القيادة بين الشباب في إسرائيل قالت:
“في هذه الفترة بالذات، يتوجب على الدولة والمؤسسات الأكاديمية أن تحافظ بل وتدعم اندماج الشباب من المجتمع العربي في الأكاديمية الإسرائيلية.”
وتضيف سمارة:
“أكثر من 19% من إجمالي الطلاب في إسرائيل ينتمون إلى المجتمع العربي، مقارنة بـ 15% قبل خمس سنوات. هذه قفزة كبيرة تُظهر الإمكانيات الكامنة في المجتمع العربي ورغبته في الانخراط في التعليم العالي وسوق العمل المحلي. نسبة 19% تعكس حجم المجتمع العربي من إجمالي السكان في إسرائيل، ولكن المجتمع العربي شاب جدًا، وإمكانياته تتجاوز هذه النسبة بكثير.”
برنامج “رواد” يعمل منذ نحو عقد تحت رعاية مجلس التعليم العالي (המל”ג)، ويهدف إلى مساعدة الشباب والشابات على اتخاذ قرارات مدروسة ومناسبة لهم. يعتمد البرنامج على تقديم معلومات شاملة حول منظومة التعليم العالي وسوق العمل، وتقديم استشارات شخصية، اختبارات مهنية محوسبة، تعزيز لغوي، أدوات تقييم مهنية، تحضير لامتحانات القبول، إضافة إلى ورش عمل وإرشاد للمسارات التحضيرية وتقديم منح دراسية.
الربط بين المجتمع وتنوع سوق العمل
توضح سمارة أن الأكاديمية تتحمل مسؤولية كبيرة في تشكيل الجيل القادم في الدولة، لأنها تمثل محطة مركزية للشباب، وتقول:
“في الأكاديمية ينمون ويلتقون بآخرين لم يكن لديهم فرصة للقائهم في ظروف أخرى. كما أن الأكاديمية تمهد الطريق لاندماج الشباب من المجتمع العربي في العمل بجودة عالية وإنتاجية مرتفعة، مما يسهم في النمو الاقتصادي ليس فقط للمجتمع العربي بل للاقتصاد العام. الإمكانيات الهائلة التي يملكها المجتمع العربي ضرورية أيضًا لنمو المجتمع الإسرائيلي، اقتصاديًا واجتماعيًا. وهذا هدف سامٍ يجب أن يوجهنا جميعًا.”
وتؤكد سمارة أن الأكاديمية تلعب دورًا في توصيل المجتمعات المختلفة داخل المجتمع الإسرائيلي، مضيفة:
“نحن نمر بفترة معقدة وتحديات كبيرة، خصوصًا بالنسبة للشباب. الكليات والجامعات توفر الفضاء اللازم لتحقيق هذا الهدف.”
تعزيز الوعي بالتعليم العالي
برنامج “رواد” يهدف إلى رفع مستوى الوعي بالتعليم العالي بين الشباب والشابات من المجتمع العربي، الدرزي، الشركسي والبدوي كوسيلة لتحقيق النجاح الشخصي والاجتماعي والاقتصادي. البرنامج يعالج جميع الحواجز، بدءًا من المدرسة الثانوية وحتى الاندماج الفعّال في التعليم العالي. كما يهدف إلى تقليص نسب التسرب، وتقليل فترة الدراسة، وتوجيه الطلاب إلى التخصصات المناسبة.
البرنامج يعمل وفق نموذج مناطقي في الجنوب مع التركيز على المجتمع البدوي، وفي القدس الشرقية، وفي منطقة المركز والمثلث، وكذلك في الشمال للمجتمعين الدرزي والشركسي. خلال عقد من العمل، تم تنفيذ البرنامج في 73 بلدة عربية، مع مشاركة 240 مدرسة واستفادة أكثر من 64,000 شاب وشابة من النقب إلى الجولان.
آليات العمل الميداني
تشرح سمارة:
“العاملون في البرنامج يعيشون بأنفسهم في البلدات، مما يجعلنا على اتصال مباشر مع المجتمع المحلي والنظام البيئي المحيط به، بما في ذلك السلطات المحلية، المؤسسات الأكاديمية، والسكان. على مر السنوات، طورنا خبرة كبيرة، حيث نتفهم العوائق والتحديات التي يواجهها الشباب العربي ونقدم لهم حلولًا مخصصة ودقيقة.”
تنظيم معارض التعليم العالي
ينظم البرنامج حوالي 25 معرضًا للتعليم العالي سنويًا في البلدات العربية، حيث تشارك الجامعات والكليات، ويتم التقاء الشباب بشكل شخصي لتقليل الحواجز وتعريفهم بالخيارات المتاحة.
النساء والرجال في التعليم العالي
تشكل النساء 74% من إجمالي الطلاب العرب، ما يعكس نجاحهن في التعليم العالي وانخراطهن في السلك الأكاديمي. في المقابل، يسعى البرنامج لزيادة نسبة الرجال العرب من خلال توفير مسارات تدمج بين العمل والتعليم.
ختامًا
برنامج “رواد”، الذي يتم تشغيله بواسطة جمعية “אלומה”، يُعد دليلًا على فهم الحكومة الإسرائيلية بقيادة مجلس التعليم العالي (الמל”ג-ות”ת) لأهمية إتاحة التعليم العالي للمجتمع العربي، بهدف تعزيز اندماجه في الأكاديمية وسوق العمل.
תוכנית רואד של המל”ג ועמותת “אלומה” מגשרת בין צעירים מהחברה הערבית לאקדמיה, לטובת צמיחה כלכלית חברתית וסגירת פערים תחת ההבנה שעיצוב הדור הבא עובר דרך האקדמיה
סקר שפורסם לאחרונה בידי תוכנית “רואד”, חושף שכל סטודנט חמישי בחברה הערבית מתלבט אם להתחיל ללמוד בפתיחת השנה האקדמית – בשל מלחמת השבעה באוקטובר. כמו כן, לפי נתוני האוצר שפורסמו לאחרונה, כשליש מהסטודנטים הערבים בוחרים ללמוד בשטחי הרשות.
“דווקא בתקופה הזו על המדינה והמוסדות האקדמיים לשמר ואף לעודד את הצעירים מהחברה הערבית להשתלב באקדמיה הישראלית”, אומרת נע’ם אבו חרפה סמארה, מנהלת תכנית “רואד” בעמותת “אלומה” הפועלת להרחבת המובילות בקרב צעירים בישראל.
תוכנית רואד פועלת מזה כעשור תחת המועצה להשכלה גבוהה (המל”ג), ומסייעת לצעירים ולצעירות לקבל החלטה מושכלת ומותאמת עבורם. היא מבוססת על מתן מידע מקיף על מערכת ההשכלה הגבוהה ועל שוק התעסוקה, ייעוץ אישי, אבחונים ממוחשבים, תגבור שפתי, כלֵי אבחון מקצועיים, הכנה למבחני קבלה וכן סיוע בהכנה ללימודים אקדמיים באמצעות סדנאות, הכוון למכינות וסיוע בקבלת מלגות לימודים.
חיבור לחברה וגיוון בשוק העבודה
“לאקדמיה יש אחריות גדולה לקבוע איך ייראה דור העתיד במדינה, כי היא מהווה תחנה משמעותית עבור הצעירים”, מציינת סמארה ומוסיפה כי “שם הם צומחים ופוגשים אחרים שלא היו פוגשים בהזדמנות אחרת. האקדמיה היא גם זו שתביא את הצעירים מהחברה הערבית להשתלבות בתעסוקה איכותית, ועם פריון גבוה, לצמיחה כלכלית לא רק עבור החברה הערבית אלה גם עבור המשק הכללי. יש פוטנציאל אדיר לחברה הערבית והוא גם מאוד חיוני לצמיחת החברה הישראלית הן כלכלית והן חברתית, שבעיניי זו מטרת על שצריכה להנחות את כולנו”, היא אומרת ומסבירה: “האקדמיה גם מחברת בין האוכלוסיות השונות בחברה הישראלית. אנו נמצאים בתקופה מורכבת ומאתגרת, במיוחד לצעירים. אם לפני כשנה זו הייתה מטרה נלווית, היום כולנו התחברנו למטרה הזאת, כי כולם, גם בחברה היהודית וגם בערבית, מושפעים מהמלחמה. הקמפוסים הם אלו שמאפשרים את המרחב החיוני למטרה הזו”.
בהגדרתה, תוכנית רואד מגבירה את המוּדעוּת להשכלה גבוהה בקרב צעירים וצעירות בחברה הערבית הדרוזית, הצ’רקסית והבדואית כאמצעי להצלחה אישית, חברתית וכלכלית; היא מטפלת במכלול החסמים שנמצאו החל מבית ספר התיכון ועד להשתלבות איכותית באקדמיה. כמו כן התוכנית שמה לה כמטרה לצמצם את הנשירה ממוסדות להשכלה גבוהה, את גרירת הלימודים ואת המעבר בין חוגים.
התוכנית פועלת במודל אזורי; באזור הדרום, במיקוד על הבדואים, באזור מזרח ירושלים, באזור המרכז והמשולש ובאזור הצפון בקרב החברה הדרוזית והצ’רקסית, ופועלת מזה כעשור ב-73 יישובים בחברה הערבית. כ-240 בתי ספר משתתפים בפעילות; “למעלה מ-64,000 צעירים מהחברה הערבית מהנגב ועד הגולן הסתייעו בתוכנית שלנו”, מציינת סמארה בסיפוק.
איך מתבצעת העבודה שלכם בשטח?
“העובדים מתגוררים בעצמם ביישובים, כך שאנו מחוברים לקהילה ולכל האקוסיסטם לרבות לרשויות המקומיות עצמן, גם למוסדות האקדמיים וגם לתושבים. לאורך השנים פיתחנו מקצועיות רבה, אנו יודעים ומכירים את החסמים ואת האתגרים של הצעיר מהחברה הערבית אשר שצמחנו בתוכה, ואת השוני בין נשים לגברים, ולכן גם יודעים לספק את הפתרונות והליווי המתבקשים בצורה מדויקת. מי שמגיע לאקדמיה דרכנו, הוא אדם הרבה יותר בשל, שעבר תהליך ולכן גם יתמיד בלימודיו. הרי אחד האתגרים הגדולים עמם מתמודדת האקדמיה הוא אחוזי הנשירה.
לתלמידי התיכוניים מוצע סל כלים רחב כדי למצות את הפוטנציאל של הצעירים; אז מדברים איתם על למה בכלל צריך לימודים אקדמיים, ולאחר מכן עובדים בצורה פרטנית וזאת באמצעות אבחונים ייחודיים שפיתחנו. לבסוף, מתאימים להם מסלול, מלווים ומייעצים”.
ירידי השכלה גבוהה ביישובים
“מדי שנה אנו עורכים כ-25 ירידי השכלה גבוהה ביישובים”, אומרת סמארה ומבארת: “הירידים מגיעים אל הצעירים הביתה. בכל יריד כזה נוטלות חלק אוניברסיטאות ומכללות ומשתתפים בהם מאות צעירים מהחברה הערבית. זו הנגשה ייחודית לצעיר שהיום הוא בכיתה י”ב, ומתלבט מה ללמוד ואם בכלל ללמוד. ביריד כזה נפגשים איתו אישית נציגים מהמוסד האקדמי ומראים לו את האפשרויות שפתוחות בפניו. המפגש האישי מפחית המון חסמים. בנוסף, אנו עורכים לתלמידים סיורים באקדמיה; ומסייעים בהכנה למבחני קבלה, בהכנה ללימודים אקדמיים באמצעות סדנאות, הכוון למכינות וסיוע בקבלת מלגות לימודים”.
איך החלוקה בין נשים וגברים באקדמיה בחברה הערבית?
“הצמיחה היא בעיקר בקרב נשים המהוות 74% מכלל מהסטודנטים הערביים. הן גם מצליחות מאוד באקדמיה; רבות מהן משתלבות גם בסגל האקדמי הבכיר ומהוות מודל חיקוי עבור דור חדש של צעירות.
לאור הנתונים הללו, המטרה והמיקוד שלנו השנה הם לתת יותר פוקוס על הגברים הערבים; זה יותר מורכב, כי הקרטריונים לדמות הגבר הערבי הצעיר המצליח, היא שונה בעיניי החברה הערבית, משום שעל הגבר הערבי הצעיר מוטלת כידוע אחריות כבדה לתמוך בפרנסת המשפחה. לכן אנחנו צריכים לחשוב מחוץ לקופסה; איך לשלב בין תעסוקה והשכלה; לבנות מסלול ייחודיי שיאפשר לצעיר הערבי גם לעבוד וגם ללמוד ולפתח מסלול קריירה איכותי ולמצות את הפוטנציאל שלו. תוכנית “רואד” בהפעלת עמותת אלומה, היא עדות להבנה האמיתית של ממשלת ישראל בהובלת המל”ג-ות”ת (הוועדה לתכנון ותקצוב) לנחיצות של הנגשת ההשכלה הגבוהה לחברה הערבית” היא מסכמת.
